in de 'buurtkrant St.Anna - Tilburg',
schreef thony in 1990 in het juli-augustus-nummer:

taal druk werk plaats

inzicht uit zichtEen van de voorzieningen die St.Anna heeft, en die nergens anders in Tilburg te vinden zijn, is de Taal Druk Werk Plaats. Deze is gevestigd in Ruimte 4 van de voormalige brandweerkazerne, op het St.Annahof.
De Taal Druk Werk Plaats (afgekort: t.d.w.p.) is een instelling, die ondersteunende aktiviteiten verricht voor het onderwijs, in een bijzondere vorm: je zou de t.d.w.p. ook een grafisch atelier kunnen noemen. Verder wordt er ook nog stencildrukwerk geleverd: De buurtkrant die je nu in handen hebt, is een goed voorbeeld.

In het woord taal-druk-werk-plaats zitten tenminste víér begrippen: taal, druk, drukwerk, werkplaats, en het woord taaldrukken is er ook gemakkelijk uit te halen.
Taaldrukken is: zeggen en schrijven wat je op je hart hebt, oftewel, het uiten van je ervaringen, van jóúw ervaringen. Die ervaringen zetten we op papier, in woorden en afbeeldingen. Dat doen we met heel eenvoudige hulpmiddelen, zo eenvoudig, dat je er niet eerst jaren voor hoeft te studeren om ze te kunnen gebruiken.
hoe zet ik de radio uitEn als we ze dan toch eenmaal op papier hebben, dan maken we er meteen meerdere exemplaren van. Met andere woorden, we vermenigvuldigen jouw op papier gezette gedachten in een oplage. Die oplage is soms tien, en soms wel veertig. Dat hangt erg af van wat je wilt bereiken, en vooral van wíé je wilt bereiken: Stel, je zit in de werkgroep Boekweitstraat en je houdt je bezig met de Schilrenovatie. Jouw ervaring is, dat als je de dingen via de werkgroep wilt regelen (en dan liefst snel), dat je dan het beste met alle bewoners bij elkaar kunt zitten. Dan kun je in de t.d.w.p. bijvoorbeeld affiches maken waarin je zet wat er op het spel staat, hoe je dat aan wil pakken, wie er uitgenodigd worden (ik denk aan woningdienst, aannemer, opbouwwerker en zo), en waarom je vindt dat de bewoners van de straat er allemaal bij zouden moeten zijn. Dat affiche hang je voor de ramen van de mensen die in de werkgroep zitten, er komt er een in het buurthuis te hangen, maar je hangt er ook een bij de woningdienst en je stuurt er een naar de aannemer. Verder blijft er eentje achter in de t.d.w.p. Zo kun je dus je oplage berekenen.

overal
korte teksten
aan  lange  lijn
twee in een knijper
taaldrukken.

Hierboven, in de inleiding schreven we dat de t.d.w.p. het onderwijs ondersteunt. Uit het feit dat werkgroepen (aktiegroepen in het algemeen) er ook kunnen komen om hun aktiviteiten naar buiten te laten zien, kun je afleiden dat wij dat 'onderwijs' zéér ruim opvatten: Het zijn duidelijk niet alleen kinderen die in de t.d.w.p. komen:

wieden is vermoeiendLaten we eens een lijstje maken van wie we bijvoorbeeld het afgelopen jaar allemaal als klant hadden: een aantal klassen uit het basisonderwijs (toevallig allemaal groepen 3 en hoger), een alfabetiseringsgroep uit Kaatsheuvel (volwassenen dus), een paar hoognivo-zwakzinnigen (alfabetisering), groepen Turkse kinderen van verschillende scholen (groep 4, 5, 6/7 en 7/8), alle tweedejaarsleerlingen van de Westhoeve (lager beroepsonderwijs), de derdejaarsleerlingen van de PABO, de docenten Nederlands van de Stichting Volwassen Educatie, een drietal open school-groepen, een daarvan uit Tilburg-Noord, de Marokkaanse Meidengroep van de Stichting Jeugd- en Jongerenwerk Tilburg, een aantal vrijwilligsters van buurthuizen (begeleidsters van kreatieve en woensdagmiddag-aktiviteiten), en we hebben een aantal taaldruk-bijeenkomsten gehad tijdens de kinderboekenweek (het feest in de stadsschouwburg, boekhandel gianotten, openbare bibliotheek, jeugdafdeling en filiaal hasselt).

Dit lijstje is verre van volledig, maar het geeft wel een beetje aan dat we met veel soorten mensen in veel leeftijdsgroepen werken.
Een deel van die aktiviteiten wordt samen met de openbare biblioteek georganiseerd, met name die die te maken hebben met Onderwijs Voorrang (OVG), Onderwijs in eigen taal en kultuur (OETC) en volwassen edukatie.

drogen aan de waslijnde tekst die onder nevenstaand plaatje stond:
de   gave   van   het   woord
is slechts weinigen gegeven
zei   erkend   schrijver
(inmiddels gestorven)
overtuigd ...
had vast nooit van taaldrukken gehoord !

Wat we met al die groepen mensen gemaakt hebben kun je ruwweg verdelen in: boekjes en ansichtkaarten.
Van die ansichtkaarten kunnen we je niks meer laten zien (misschien heb je er zelf een gekregen, anders heb je gewoon pech gehad), van de gemaakte boekjes zijn er nu een stel op de openbare biblioteek te lenen (het merendeel staat op de jeugdafdeling).

Dat kan natuurlijk alleen maar, omdat we in een oplage drukken: Als er zestien kinderen in een groep zitten, drukken we in een oplage van twintig: Dan kan namelijk elk kind een boekje mee naar huis nemen met daarin werk van alle klasgenoten, de leraar kan er een mee naar huis nemen, een is er voor de schoolbieb, een voor de openbare biblioteek, en een blijft er in de t.d.w.p.
Dat drukken moet je niet zien als 'n aktiviteit waar de kinderen bij zijn, waar ze naar kijken, nee, het is iets wat de kinderen zelf doen:
Zij schrijven de teksten, zij maken de afbeeldingen, zij drukken tekst en afbeelding, zij verzamelen de bladzijden, zij maken een omslag, zij nieten het boekje, kortom, zij maken het, van begin tot eind eigen werk.
(Dat geldt natuurlijk ook voor volwassenen, ook zij doen alles zelf.)

Sommige mensen die bij ons in de t.d.w.p. komen hebben het idee dat niets van wat zij meemaken de moeite waard is om in een boek te zetten, ze maken toch eigenlijk nooit ècht iets mee ...

Dat blijkt dus wel mee te vallen: Er zijn een heleboel dingen waar iedereen iets over weet te vertellen, waar we allemaal ervaring mee hebben, en het is prachtig om van elkaar te horen hoe je bepaalde problemen kunt oplossen (in sommige winkels mag je bijvoorbeeld niet met de kleren die je misschien wilt kopen, naar buiten lopen om te kijken of de kleur bij daglicht wel net zo mooi is als onder de tl-s bij het pashokje ... wat doe je dan? Zo leer je nog eens wat).kleren kijken

Je kunt dan gewoon opschrijven: Als ik kleren mooi vind, dan loop ik er eerst mee naar buiten met een verkoopster op mijn hielen, maar je kunt er ook een gedichtje van maken: winkel, mooie kleren, tenminste bij kunstlicht, mag buiten niet kijken, klerewinkel.
Zó lijkt dat geen gedicht, maar het is er wel een; kijk maar hiernaast. Zo'n gedicht heet een elfje (heeft elf woorden, verdeeld over vijf regels).
Zo, de tekst heb je al. Dan vinden we het in de t.d.w.p. belangrijk, dat je daar een afbeelding bij maakt, want een plaatje zegt heel andere dingen dan woorden. Uit het gedichtje kun je duidelijk halen, dat je die winkel geen fijne plek vond om je kleren te kopen, omdat je er niet als mens behandeld werd, maar als iemand waarvan verwacht kon worden dat die er zonder betalen vandoor wilde gaan ... Hoe zet je dat nu in een plaatje.

Veel mensen beginnen dan met te zeggen: ik kan niet tekenen, of ze zeggen: ik vind dat plaatje niet echt belangrijk. Dan zeggen wij: het gaat ook niet ècht om een tekening, maar om een indruk van hoe je daar behandeld werd, of hoe die winkel op je overkwam: Als jij vindt dat het personeel daar alleen maar stond om zo snel mogelijk zoveel mogelijk geld binnen te halen, maak je een plaatje van een hele grote kassa, of ...
Het is natuurlijk het mooiste, als het plaatje niet een herhaling is van wat je in de tekst al zette, maar iets toevoegt aan dat verhaal.

Die t.d.w.p., hoe draait die eigenlijk, kan iedereen daar zo naar toe, met wat voor spullen wordt daar gewerkt, wie zijn de begeleiders, kun je daar drukwerk naar toe brengen en zo zijn er nog duizend vragen, waarop je hierboven geen antwoord vindt.

We draaien op vrijwilligers (er is bij de gemeente subsidie aangevraagd, maar we hebben nog niets gekregen), iedereen kan daar naar toe (behalve mensen die fascistische of racistische ideeën willen verspreiden), alleen kost het wel geld om in de t.d.w.p. te komen taaldrukken, we werken zoveel mogelijk met milieuvriendelijke produkten (eigenlijk gebruiken we nauwelijks meer spullen die slecht zijn voor het milieu, en dat kunnen weinig andere bedrijven zeggen), in de t.d.w.p. werkt een taaldrukker (ondergetekende), in een aantal gevallen geholpen door iemand van de openbare biblioteek of (andere) vrijwilligers, buiten de buurtkrant drukken we af en toe ook geboortekaartjes en zo, maar we zijn geen drukkerij. Zoals het er nu uitziet, gaan we in januari (1991) beginnen met taaldrukkursussen voor Terra Nova, de volksuniversiteit.

In een volgend nummer van deze buurtkrant hopen we nog een stuk kwijt te kunnen over de geschiedenis van taaldrukwerkplaatsen en wellicht kunnen we bij die gelegenheid nog wat meer taaldrukwerk laten zien.

Deze keer willen we het hierbij laten.
Namens de taaldrukwerkplaats,

thony van gerwen