nie ammòl gelèèk [vert.]

"ge hèt méénse en potlôôj(er), mar gij, gè zèèt unne gum" [vert.] werd in mijn jeugd gebruikt om iemand kompleet als er-niet-bijhorend te etiketteren - sommige van die gums raakten toch nog "aorig opgedrèùgd" [vert.], maar helaas kan dat dus op meerderlei wijze uitgelegd worden - later werd "gum" in de uitdrukking vervangen door "stuf", maar dat had écht he-le-maal niks te maken met verboden rookwaar, écht niet - en misschien heb ik het wel allemaal gedroomd ...

de inwoners van tilbabwe hebben trouwens genoeg tijd om je te laten meegenieten van alle werkwoorden die ze kennen, en dan ook nog liefst zoveel mogelijk in één zin:
"daor hè'k niks van gezien gehad gekrége" [vert.] ...

vatteritis

naast vuurvaste handvatten en de welbekende vattebieren die bij lobith ons land inrolden (het jaar­tal ben ik in de alkoholische koma kwijtgeraakt) is de intermenselijke pakkans een onder­werp dat niet uitputtend genoeg behandeld kan worden: twee vrienden waren op kroegentocht, zegt de een: "vatte gij die donkere, dan vat ik die blonde." (een kennis van me en haar wat don­kerder vriendin kwamen niet bij, kreeg ik later te horen, maar ze hadden liever een dieprood wijntje dan blozende knaapjes) ...

"ach mèdje, mòkt-oe-èège nie sappel, wè nukt dè naa, tòch himmul niksnie? wèldan? kom mar 'ne keer langs, dan vatte m'r intje" ... [vert.]

"amme'r nòg intje vatte, zèmme nòg nie wèg" [vert.] of "me/we vàtte-n-'r nòg intje, èn dan zèmme'r wèg van" [vert.]

in konklaaf met bovengenoemde kennis kwam het volgende aan vatbaars opborrelen:
"juf rita, kunde gè èfkes kèèke, ofdè zullie nog op de spulplòts staon, want hullie han gezeej, dèsse ons daor zon vàtte nò de lèsse" [vert.] ...

op het gebied van tilboners (half nieuw-nederlands) werd er nog veel meer opgeboerd:
"wanneer zèède gij jaorig, dè'k-oe wir 's unne keer lekker kan vatte" [vert.] - "a'k oe vat, dan vatte'k oe goed" [vert.] - "zörgt erveur dèche oe-èège op zunne tèèd 's goed lòt vatte" [vert.] ...

in de buurt van het begripsvermogen bestaan enkele misvattingen:
"ik vat 'm nie, mar ik zè van m'n èège nie zonne grôôte vatter" [vert.] - "ik zèè zèlf zon hòl vat, dòr zô't òn kunne ligge, dè'k 'm nie vat" [vert.] ...

maar ook het grijpvermogen kent aardig wat vatproblemen:
"vat-se mar goed vaast, vur dèsse wegvliegt" [vert.] - "vatt'r mar rap vaast, sebiet vat 'n aander d'r" [vert.] - "ik zôsse mar goed vaast vatte, aanders gao-se'r wir van tusse" [vert.] - "hèdde schrik dèsse'r tussenöt naait, dèche'r zô as 'n vèt fist-k'nèèn vaastvat?" [vert.] - "vatt'r nie te vaast vaast, straks knèpt'r nòg durhinne/durmidde" [vert.] - "a'k jou waar, dan zô'k irst mar 's goed kèèke vurdè'k de-die viet - unne goeje kòp-t-'rop is hil fèèn, mar ge môt er ôk meej over straot kunne!" [vert.] ...

naast een erg gedistingeerde heer schommelt 'n vrouw als 'n half woonwagenkamp: "is dè hum z'n vrammes? nouwe, dan heet-ie 'r ôk goed neffe gevat; òf z'is sins dieje tèèd 'n bietje veul veraanderd." [vert.]

in de uitverkoop kan de voorraad van 'n artikel uiterst beperkt zijn: "as gij dè ding nie vat, dan vat ik 't" [vert.]

als het aanvatten in begrijpend samenzijn verandert, lost dat nog niet alle problemen op:
"zètte gij gelèèk de kétel op vur koffie, doe dan irst iets aon, aanders vatt'un klets, want 't gas is bèùte dichtgezèt èn dè môt aon, vur't fernèùs, vatte'm, wèèze meej oewe grèèze?" [vert.] ...

na het overleven van het ontbijt kan een dag vol bevattelijke feestelijkheden volgen, tot er weer gegeten moet worden, en hoe vatten we dat nou weer aan:
"vatte gij oewen bukkum meej friet of meej brôôd? mòkt dè wè èùt vur jou? jao? doe dammar wè't hèndigste-n-is, mar vat wèl meej un aander fles, want de dees is al òn unne nuute zolder toe." [vert.] - "vatte gè naa nie un bietje te veul? zèn oew ôôge wir nie un hil end grôter dan oe maog?" [vert.] ...

maar pas op, dingen hebben de neiging warm te worden als ze op het vuur staan:
"dè gaode gij nie meej oew blôôte haande vatte, want dès veul en vuls te hêêt!" [vert.]

naast vatteritis kennen we ook nog de speleritis:
"vatte'm? blèft 'r dan mar aaf meej oe vèùl klötjesfikke" [vert.] - "ache'm kunt vatte, dan lòtte'm mar staon" [vert.] - "vatte'm? lòttè!" [vert.] ...


"naa zèè'k vôrt wèl ötgevat, dènk'k" [vert.]

dè-'k-'t mar wéét, witte wèl [vert.]

over tilbabwanezen wordt van alles beweerd, maar het woord "fijnbesnaard" komt in die karakte­riseringen nooit voor, zeer ten onrechte - laat ik dat duidelijk maken met een voorbeeldje, over het nauwkeurig bepalen van het tijdsverloop tussen een vraag van de één en de daarop te ver­wachten aktie van 'n ander - koppel 1 is op bezoek bij koppel 2 - zij (van 1) wil eigenlijk wel weer weggaan, waarop hij (van 1, weggezakt in de verlopen leren bank) riposteert: "wè bedoelde meej zumme gaon? hèdd'oe klompen al aon, bakke-me 'n aaj of maoke-me jong?" [vert.] ...

aan de openheid van het taalgebruik kun je horen dat het hier om échte vrienden gaat: de beide zijen hebben via een uitzendburo enkele weken in de kassastraat van een grootgrutter samenge­werkt en de beide hijen zijn zestiendegraads volle neven, zo wordt vermoed, die elkaar na de begrafenis van een erg rijke opa van geen van tweeën tijdens de lafenis tegenkwamen bij het gelijktijdig doorgeven van een bestelling: "doe mèn mar 'n blondje van de tap" [vert.] ...

vóór de deelnemers aan koppel 1 bij koppel 2 op bezoek konden gaan, moesten ze er natuurlijk héén, waarbij een soortgelijke situatie zich voordeed - ik herhaal weer zijn antwoord: "wè naa, gaon? achè die vèùl vlieg gevange hèt, of as dieje vis gebraojen is en kwèètgemòkt?" [vert.]

de gemiddelde tilbo beschikt over een ruime woordenschat, zo zou hij in plaats van "kwèètge­mòkt" ook "kwèètgespuld", "opgevroote" of "nòr binne gewèèrkt" [vert.] hebben kunnen gebrui­ken - bij gebrek aan irritante vliegen had het eerste deel van het antwoord ook (bijvoor­beeld) kunnen luiden "hèdde de strèèk al aaf dan?" [vert.]

overigens, aan geëmancipeerd doet de tilbo niet, want hij heeft 'n bloedhekel aan alles wat alleen maar voor mannen georganiseerd wordt ...

unnen houtere kop

fragment van een niet-bestaand en half-verbrand proces-verbaal (uitgetikt van 'n band, waarop nu alleen maar veel ruis staat), naar aanleiding van anoniem geklikt drankgebruik tijdens getuigen­verhoren op hoofdburo:

"... hèdde gè zoagsel onder oew'n haorigen hèlm in plòts van harses?" [vert.]

"harses? vur vlêês moete nòr de slaoger, hier v'rkôôpe-me hout en dè sôrt spul, mar zuukte-gij unne zak zaogsel" -[ 'k di mar nèt of 'k 'n bietje simpel waar ]- "hier hèdde'r intje", zi'k. [vert.]

"dè zie'k", zeej, èn meej droajd-ie z'n èège om en liep meej zon vôrt teege de deur op, dè't bloed öt z'n ore kwaam, en flats, dôr gong-ie teege de vlakte. [vert.]
toen moes de piedompiedom alwir vurrije ... nèè, veul verkòcht hè'k diejen dag ôk nie, want ik moch meej meej de woute vur't verhaol - dè waar laache, mar dè kwaam dènk meer dur die krèùk schrobbelèèr, as dur mènne vlòtte praot. [vert.]

klerikanis

de kersverse pastoor van tilburg gaat op huisbezoek, maar hij treft alleen zjimmie, de heer des huizes aan en een speelse jonge hond, kees geheten ...

ja, hij lustte wel een "bakske" koffie - dat de klerikaal zich goed op z'n nieuwe werkterrein voor­bereid had, bleek wel uit zijn volgende opmerking: "bèttie a'k 'm aai?" ... [vert.]

"nèè m'neer p'stoor", kreeg-ie als antwoord, terwijl zjimmie naar de keuken liep om koffie te zetten - koud had-ie het koffiezetapparaat voorzien van filter, bonenmaalsel en water, of uit de huis­kamer stijgt een vreselijk gejank op, na een kort gegrom van kees - de pastoor zit met twee flink kapot gebeten polsen en bloedende handen in een hoek van de kamer - kees ligt zich rustig in de mand schoon te likken ...

"wè zèède toch unne völlak, vurrèkte toog, dè-chu meepussaant òn z'n klôôte begint te sjorre, gè zèèt d'n dèrde pestoor op 'n jaor tèèd, die nie meej z'n haande van dè jong af kan blèève - èn naa rap m'n hèùs èùt of ik laot oe ophaole dur de woute." [vert.]

wè staode dòr naa? [vert.]

"hoe bedoelde dè?" [vert.]

"nou, as unne staopel lekke zaandzakke in kaoj weer ..." [vert.]

"maag dè nie dan? wilde dè'k oe-ieveraans meej hèlp, dèche nòdderaand nie gòt zitte maawe dè'k 'n lui vèèreke zèè? [vert.] ôôh, dè's't nie dus, mar wè dan wèl, moe'k soms 'n èndje wij-jer gòn zitte, dèche mèn nie ziet, of himmòl wèg of zôô?" [vert.]

"jao, nèè, dòr is niks teege, teege dè staon va-jou, mar òn d'n aandere kaant, d'r is ôk himmul niks vèùr, ache begrèpt wè'k bedoel ... " [vert.]

"nèè, dè nie, mar dè wil nie zôveul zegge, 'k hè nôôt zônne goeje snapperd gehad as gij, èn van jou zègge z'al, dèche te stom zèèt om vur d'n dúvel te daanse, dus hoefde va-mèn himmòl niks te verwòchte, dè's unne gemàkkun ötmaok, èn vur mèn is't goed zôô ..." [vert.]

"ôôh, dus gè vènt mèn ôk zô-mar 'ne gòlliepaop, zô-ne gaoperd öt gôôl, hi?" [vert.]

ik waar mar vast begonne meej't ònschiete va-m'n rolschòtse, want 't zaag 'r èùt as-of-t-ie kaod òn't wòrre waar, en dees week ha'k al meer dan zat slaog gehad gekrége èn op meer zaat'k himmòl nie te wòchte ... [vert.]

"ééje, ik zèè wir 's op hèùs aon, hi, houdoe èn de mazzel." [vert.]

naa nie, dannie of ôôt wèl

het tilbabwanees kent een aantal varianten van onmiddellijk: "sebiet, meepussaant, aachterme­kaore, temeej/temèt, náá", waarvan alleen de laatste de stemming écht bederft, omdat dat akuut betekent (zonder enige tijd-ige speling), omdat 't een bevel is en omdat er vaak een belofte van straf (of andere on­gewenste konsekwenties) aan verbonden is ...

"dè doe'k aachtermekaore, a'k ôp zèè gestaon en gewaasse en òngetèùgd zèè" [vert.], oftewel, als ik weer toonbaar ben, is dat het éérste wat ik doe ("en naa nie kwatse dè ik 'r nôôt fessoen­luk öt kan zien") [vert.];

"dè doe'k sebiet, ache mèn dees schôôn buukske irst öt lòt leeze, dè't wèggeleej kan worre" [vert.], oftewel, ik ben nou even bezig, en als je niet zeurt, ben jij (is jouw te doene ding) daarna aan de beurt;

"dè doe'k meepussaant - verdju, zèè'k 's unne keer wè leuks òn't doen, komde gij ònkakke meej oewe zooi" [vert.], oftewel, ik ben nou bezig, maar misschien kan het direkt tussendoor wel even ... (zoals zoveel woorden in het tilbo heeft "meepussaant" meerdere betekenissen - naast 'meteen' ook nog 'gelijktijdig' en 'in het voorbijgaan' - "ache tòch in de búúrt zèèt, gao dan meepussaant nòr 's marie, dan kunde dees gelèèk aafgeeve, en asse nie tèùs is, hangde't mar òn de leukste" [vert.] - en die leukste is dan natuurlijk de deurklink, want die geeft iedereen elke keer een hand ... aangezien tilbo's "tèd zat" hebben, maken ze zich in het geheel niet druk over redundantie ... ) - 'gelijktijdig' is "plòtjes kèèke in't nuusblad en meepussaant èèrepels schille, 'n paor sokke punneke en nòr de distrebusie löstere" [vert.] - van die dingen, waar vrouwen beter in zijn dan wij mannen (niet seksistisch bedoeld, al zou je dat wel uit m'n voorbeelden kunnen opmaken) - ik bedoel, als wij in de kroeg zitten, drinken we bier. punt. (zie je 'm staan?) - over politiek kwatsen doen we alleen maar, omdat we ook uit moeten ademen tussen het innemen van slokken van het blonde vocht door, en natuurlijk om te voorkomen dat we konstant naar de mooie meiden fluiten;

"dè doe'k temeej, mar ache mèn nie te astraant vènt, schroef ik irst dees òn mekaore, aanders is de lèèm drek schèèl opgedrèùgd" [vert.], oftewel, je ziet dat dit eerst gedaan moet worden, maar zo gauw als 't enigszins kan, begin ik aan jouw ding;

"dè hè'k giestere temèt gedaon, mar m'n èègeste wèèrek hè'k dòrmeej himmòl verballemont" [vert.], oftewel, alles waar ik mee bezig was, heb ik laten vallen, kon ik daarna opnieuw beginnen, alleen maar om dat kloteklusje voor jou te doen en dan ben je nog niet tevreden ...

aangezien een groot deel van bovenstaande in verplicht lelijk aangeleerd nederlands is geschreven, hoef je mij niet te verwijten dat je de subtiele verschillen niet opmerkt ...

gehaffel meej slaoj

"jè, zôn kaoj meens haffelt wè-d-aaf meej durre meens, assie nie mir bekwaom is, za'k mar zègge, dèche't verstaot ..." [vert.]

"gif mèn ôk zôn haffeltje nutjes, astamblief" - "wè" [vert.] - "dèche die nôôte niet in oe intje moet opvrèète, vrètzak dèche dòr zèèt, gij" [vert.] - "achè niet gaa oewen bèk hawt, dan hèdde zôô un haffeltje taandstintjes in oe(w) bakkes, hadde naa nog wè te maawe, gaoperd?" [vert.] - "jè, dè'k onze pa gò haole, want die stuupert-oe zôô in't kenaol" [vert.] - "naa wòr ik bang" - "dè zô ik ôk zèèn a'k jou waar, want-die stao al aachter oewe kruk meej un ènd hout ..." [vert.]

het toppunt van gezond eten, volksvoedsel voor tilbo's bij uitstek, vaak genuttigd na 'n bord (brand)netel- of zuringsoep (maar soep vooraf is geen verplichting):
"slaojmeejaajmeejjèùnmeejèèrpel" [vert.] ... "en as de aajer te hard gekôôkt zèn, vergittu dan nie om nòdderaand oe taande te poetse? want aanders kunde nie meej goej fesoen over straot, witteniewittewèl ..." [vert.]

èège baos / baos pierwörrum [vert.]

sommige mannen kunnen er altijd nog wel 'n extra klusje bijhebben - sta er dus niet verwonderd van, als deze zelfstandige ondernemers zichzelf bij je aanprijzen tijdens ander werk (of in 'n pauze op 'n terras met 'n blondje in 'n glas) - ze hebben daar uitermate korte wervingsteksten voor ontwikkeld, die je pas na verloop van heel wat tijd en behoorlijk wat gewenning ten volle kunt waarderen (ze noemen zich geen z.z.p.'er, maar trots 'eigen baas', beweren trouwens wel dat ze er een hébben, maar dat is vast een grap):

"gij meut mèn aatij belle, ache goej geridschap van nôôje hèt, dè witte tòch, hi, mèdje?" [vert.] - "èn dè'k vurrèkkes goej wèèrk-matteriejaol heb, dè zègge-z-ammòl" [vert.]

"ache meej 'n verstopping zit, lòt dè mèn dammar gaa wééte, dan blaos ik jouwen afvoer wèl 'ne keer goed schôôn" [vert.]

"en as oe kraone vastzitte, dan maok ik ze wèl wir lòs, dan knèèp ik de lirkes wèl wir soepel vur oe" [vert.]

"hé vrouwke, dè gereutel in oewen durlôôp, za'k dè venaovend/taovend rénovuleren, want dan hèk tèd zat, doe'k munne lôzie gewôôn aaf" [vert.]

"en as oe sgurniere piepe, dan spèùt ik er wel 'n drupke rappe-n-ôllie in" [vert.]

"dus, ache'ne keer goej geridschap wilt gebrèùke, dan gift mar'ne gil, ik hèt aatij bij" [vert.]

"dè witte tòch, hi, dè'k meej mèn geridschap aatij vur jou klòrstao/klòrstòj?" [vert.]

"gè lôpt nie zô lèkker, hi vrouwke, za'k jouwen bêênewaoge meej wè krèùpôllie 'n goej smêêr­burt géve?" [vert.] -  en dat ging toevallig niet over een oud besje achter een rollator ...

"wè dènkte gè wèl nie, taotòlf, dè gij meej mèn geridschap meut speule, zèède nie goed wèès - ache náá un schôôn mèèdje wáárt, zô't wè-d-aanders zèèn, dan gèère" [vert.]

"wilde gè daor d'n boer meej op, mar mènneke tòch, dè lèkt wèl 'n hòknòld, zèède gè daor wèl 's èècht meej nòr 'ne klaant gewist - en moes die nie kaaihard laache - èn zisse nie dèsse 't dan nètzogoed zèlf kos doen èn dè jouw geridschap nòg hil wè spenòzzie zô moete verhapstukke vurdè't spiersbòlle genoeg hòj?" [vert.]

"dè gao ammòl nie venèèges, mèdje, dòr moete goei geridschap vur hèbbe en nie bang zèèn dèche vèùl haande krèt ache'r zôô 's 'ne keer goed diep in moet dèùke - vènde dè lèkker wè'k òn't doen zèè - òch zèg mar niks troeleke, ge gaot naa al bekaanst van oewèège en dan zèè'k ènkeld nog mar 'n bietje d'n bèùtekaant òn't schôônvrèève - wòcht mar tòddè'k binne-n-òn de gang gao, dan gaode pas schèèlkèèke meej dè de sterrekes d'r van swirskaante ötschiete" [vert.]

"koom ik daor aon meej m'n goej geridschap, goed schôngemòkt, omdè-se ginnu völlighèd wô, en dan iss'al himmòl klaor, dieje zàk van de bouwmèrt haj'r wè nuuts òngesmird" [vert.]
"dès zwaor klôôte" [vert.]
"jè, is't ôk te zien? en dè lôpt niks fèèn" [vert.]


eh, het moge duidelijk zijn, het belangrijkste is het hebben van goed gereedschap, en er goed mee om kunnen gaan waarschijnlijk, maar daar heeft niemand het écht over ...

tèlle-n-èn zuk zaoke [vert.]

"wè zisse?" [vert.]
"waarde gullie meej zisse?" [vert.]
"nèè, dè nie, meej zeuvene" [vert.] ...